Τα Δογματικά Θεοτοκία του Εσπερινού και η θέση τους στη Λατρεία

Μέσα στο βιβλίο της Παρακλητικής, ανάμεσα σε άλλα τροπάρια, ξεχωρίζουν ιδιαιτέρως τα Θεοτοκία των Κεκραγαρίων του Εσπερινού, τα επονομαζόμενα και Δογματικά. Είναι ποιήματα του μεγάλου Πατέρα της Εκκλησίας και Υμνογράφου, Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού και ονομάσθηκαν έτσι καθώς εκφράζουν με εναργή ποιητικό λόγο δογματικές αλήθειες της Ορθοδόξου Πίστεως σχετικά τη Θεοτόκο και τη συμβολή της στη σωτηρία του ανθρωπίνου γένους με την ενανθρώπιση του Κυρίου.

Τα τροπάρια αυτά ψάλλονται πάντοτε προ της μικράς εισόδου του Εσπερινού και της ψαλμωδήσεως του «Φῶς Ἱλαρὸν» σε όλους τους Εσπερινούς της Κυριακής – πλην αυτών των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών όπου ψάλλονται τα οικεία τροπάρια – στις εορτές αγίων μετά το Δοξαστικό του αγίου και στον Εσπερινό του Σαββάτου όταν και αποδίδεται ο ήχος της εβδομάδος. Επίσης, ψάλλονται και στους Εσπερινούς της Διακαινησίμου Εβδομάδος η οποία θεωρείται ουσιαστικά η προέκταση της Κυριακής του Πάσχα. Τέλος, το Θεοτοκίο του Α΄ ήχου «Τὴν Παγκόσμιον Δόξαν» και του πλ. Α΄ ήχου «Ἐν τῇ Ἐρυθρᾷ Θαλάσσῃ» είθισται να ψάλλονται στο τέλος των Ιερών Ακολουθιών της Βαπτίσεως και του Γάμου κατά την έξοδο από τον ναό του βαπτιζομένου ή του νεονύμφου ζευγαριού αντιστοίχως.

Σχετικά με τη μελοποίηση των εν λόγω τροπαρίων καθώς και την υμνωδία τους, τη σήμερον ημέρα ψάλλονται κυρίως σε αργοσύντομο στιχηραρικό μέλος καθώς και σε σύντομο ενίοτε χάριν συντομεύσεως των ακολουθιών. Σε μεγάλες αγρυπνίες κυρίως σε Μοναστήρια ψάλλονται και σε αργό στιχηραρικό μέλος, κυρίως σε συνθέσεις Ιακώβου Πρωτοψάλτου (✝1800). Η σημερινή μελοποιητική φόρμα η οποία έχει επικρατήσει ουσιαστικά ξεκινά από τον Δανιήλ Πρωτοψάλτη (✝1789) και το Αναστασιματάριό του, τον Πέτρο Λαμπαδάριο τον Πελοποννήσιο (✝1777) ενώ καταλήγει στον Ιωάννη Πρωτοψάλτη (✝1866) του οποίου το Αναστασιματάριο είναι ουσιαστικά μία διασκευή αυτού του Πέτρου  Πελοποννησίου και πλέον είναι η βάση της οριζόμενης διδακτέας ύλης του Β΄ έτους της Βυζαντινής Μουσικής. Οι συνθέσεις του τελευταίου ψάλλονται κατά κύριο λόγο στους περισσότερους Ιερούς Ναούς είτε σε αργοσύντομο είτε σε σύντομο μέλος. Ο Λαμπαδάριος του Ιερού Ναού Αγίας Βαρβάρας Πατρών και Μουσικοδιδάσκαλος Διονύσιος Σταματόπουλος έχει ηχογραφήσει για το Καλοφωνικόν Μέλος τα Δογματικά Θεοτοκία των οκτώ ήχων στο αργοσύντομο στιχηραρικό μέλος, από το Αναστασιματάριο του Ιωάννου Πρωτοψάλτου.

Παρακάτω μπορείτε να ακούσετε το playlist μας με όλα τα Δογματικά Θεοτόκια του Ιωάννου Πρωτοψάλτου.
| Ερμηνεύει ο κ. Διονύσιος Σταματόπουλος – Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής του Ωδείου Σωτηροπούλου και Λαμπαδάριος του Ιερού Ναού Αγίας Βαρβάρας Πατρών.