Η ψαλτική τέχνη και τα οφέλη της στον άνθρωπο

Η Βυζαντινή Μουσική – και κατ’ επέκτασιν η εφαρμογή της στους Ιερούς Ναούς, δηλαδή η Ψαλτική Τέχνη – πέραν της λειτουργίας της οποία επιτελεί εντός της Θείας Λατρείας, έχει πολλαπλά οφέλη για αυτόν ο οποίος την ασκεί με συνέπεια και σεβασμό τα οποία εν πολλοίς είναι παραγνωρισμένα και δεν εκτιμώνται όσο θα έπρεπε από αυτούς οι οποίοι την ασκούν. Μερικά από αυτά θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε στο παρόν άρθρο και ίσως να παρακινήσουμε περισσότερους ανθρώπους να ασχοληθούν με αυτήν την τέχνη.

Ένα πολύ σημαντικό όφελος για τον σπουδαστή ακόμα είναι η ίδια η εκμάθηση του συστήματος σημειογραφίας της Βυζαντινής Μουσικής· ένα σύστημα με διαφορετική φιλοσοφία από αυτό του πενταγράμμου με όλα τα σημάδια χρόνου, ποσότητας αλλά και ποιότητας το οποίο δίνει τη δυνατότητα στον προχωρημένο εκτελεστή να δώσει τη δική του ερμηνεία πάνω στο μουσικό κείμενο με βάση την αισθητική του καθώς είναι ένας πολύ πιο συμπυκνωμένος τρόπος γραφής και δεν απαιτεί κατά γράμμα εκτέλεση του κειμένου αλλά μπορεί να δώσει πολλές εκδοχές ερμηνειών από τον εκτελεστή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ταυτοχρόνως ο μαθητής εξασκεί και την πειθαρχία του στις μουσικές γραμμές αλλά και την προσωπική έκφρασή του. Η σωστή ισορροπία βέβαια είναι ένας συνδυασμός δασκάλου, σωστών ακουσμάτων και μουσικής συγκρότησης του ψάλλοντος.

Το γεγονός ότι η Ψαλτική εκτελείται αυστηρά με την ανθρώπινη φωνή – το τελειότερο από όλα τα μουσικά όργανα – ενώ ανεβάζει αρκετά το επίπεδο δυσκολίας σε σχέση με τη μουσική που εκτελείται συνοδεία οργάνων, προσφέρει στον εκτελεστή τη δυνατότητα να εξασκήσει στον μέγιστο βαθμό τη μουσική του αντίληψη καθώς θα πρέπει να κρατήσει σταθερή την τονική βάση του κειμένου χωρίς πολλές φορές να έχει κάποιον να ισοκρατεί ενώ πρέπει να είναι πειθαρχημένος και στον ρυθμό αλλά και στα μουσικά διαστήματα της κάθε κλίμακας τα οποία πρέπει να εγκολπωθεί μέσα του ακούγοντας σωστούς εκτελεστές και χωρίς τη βοήθεια των οργάνων – τουλάχιστον την ώρα της ακολουθίας. Όλη αυτή η διαδικασία απαιτεί και τρομακτική αυτοσυγκέντρωση, στοιχείο το οποίο είναι εν πολλοίς ζητούμενο στην εποχή του θορύβου και των πάσης φύσεως διασπάσεων τις οποίες αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος.

Η Ψαλτική, καθώς είναι όχημα της Θείας Λατρείας, δεν εκτελείται από τον Ιεροψάλτη κατά μόνας αλλά πάντοτε σε συνεργασία· οφείλει να συνεργασθεί με τον δεύτερο Ιεροψάλτη του ναού, ενδεχομένως να χοραρχήσει με συναδέλφους του και φυσικά να συνεργασθεί με τους λειτουργούς ιερείς προκειμένου να υπάρχει ένα αρμονικό αποτέλεσμα το οποίο να ωθεί του πιστούς στην προσευχή και να μην τους εκδιώκει από τον ναό. Χρειάζεται λοιπόν ο Ιεροψάλτης να ακούει με πολλή προσοχή τον ιερέα ώστε να απαντήσει σωστά και να είναι σε θέση να συμβαδίσει με τους υπόλοιπους ψάλλοντος ως ένα στόμα και μία φωνή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εξασκείται το συνεργατικό πνεύμα ενώ ο εκτελεστής μαθαίνει όχι απλώς να ψάλλει αλλά και να συμψάλλει και να ακολουθεί τον τόνο, τον ρυθμό και το ύφος του έχοντος το γενικό πρόσταγμα.

Καθώς η Ψαλτική Τέχνη είναι από τους λίγους τομείς της ζωής στους οποίους συνταιριάζεται αρμονικά η Ποίηση και η Μουσική κατά τα αρχαιοελληνικά πρότυπα, ο διάκονος της Ψαλτικής Τέχνης καλείται να συνταιριάξει την τέχνη της Υμνογραφίας και της Βυζαντινής Μουσικής με ένα ζωντανό και δυναμικό τρόπο· πολλές φορές καλείται ο ίδιος να συνθέσει πάνω στο Αναλόγιο μία μουσική σύνθεση με βάση τις παραδοσιακές μουσικές φράσεις για ένα ποιητικό κείμενο ενώ καλείται να απομνημονεύσει τον τρόπο με τον οποίο εκτελούνται πολλά τροπάρια τα οποία ακολουθούν την ποιητική και μουσική φόρμα ενός προτύπου (τα λεγόμενα «Προσόμοια») και τα οποία επανέρχονται μέσα στις ακολουθίες κάθε χρόνου. Με αυτόν τον τρόπο καλλιεργείται σημαντικά η μνήμη καθώς και η δημιουργικότητα και η ευρηματικότητα του καθώς καλείται να ανταπεξέλθει σε πολλές και διαφορετικές περιπτώσεις στις οποίες καλείται να δώσει μία μουσική λύση εκείνη τη στιγμή. Υπάρχουν και θεωρίες οι οποίες θεωρούν ότι η εξάσκηση της Ψαλτικής βοηθά σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας καθώς κατά την πρακτική της εξασκείται σημαντικά ο εγκέφαλος με τρόπο πολύπλευρο.

Όπως καταδείξαμε παραπάνω, η Ψαλτική Τέχνη στην ουσία πρόκειται για μία διαδικασία η οποία ενεργοποιεί ταυτοχρόνως πολλές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο εκτελεστής της την ώρα που ψάλλει καλείται όχι απλώς να χρησιμοποιήσει τη φωνή του αλλά κάθε πτυχή της ύπαρξής του, και φυσική η Ψυχή του, οφείλει να είναι προσανατολισμένη στη Θεία Υμνωδία. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι πολύ σημαντικός – ή μάλλον είναι προαπαιτούμενο – ο πνευματικός αγώνας του εκτελεστή καθώς και η ενεργή συμμετοχή του στα μυστήρια της Εκκλησίας ώστε η Ψαλτική να έχει και πνευματικό όφελος το οποίο είναι και το κυρίως ζητούμενο σε κάθε πράξη της ζωής του Χριστιανού.