Οδηγός αγοράς βιβλίων Βυζαντινής Μουσικής

Έχοντας λοιπόν ξεκινήσει να μαθαίνει κάποιος τη Βυζαντινή Μουσική, θα διερωτηθεί λογικά ποια είναι τα βιβλία τα οποία πρέπει να έχει στη βιβλιοθήκη του ώστε να μελετά αλλά και να ψάλλει αργότερα όταν θα αναλάβει κάποιο αναλόγιο. Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να εκπονήσουμε έναν βιβλιογραφικό οδηγό ούτως ώστε να γνωρίζει ο καθένας ποιες είναι οι βασικές επιλογές για μελέτη και πώς μπορεί να αρχίσει σταδιακά να εμπλουτίζει τη μουσική βιβλιοθήκη του όσον αφορά στη Βυζαντινή Μουσική.

  Ξεκινώντας, πρέπει να προμηθευθούμε τη μέθοδο από την οποία θα διδαχθούμε τη Βυζαντινή Μουσική. Προφανώς, η επιλογή της μεθόδου θα γίνει με την καθοδήγηση και την υπόδειξη του δασκάλου, αλλά και εμείς θα κάνουμε κάποιες προτάσεις οι οποίες θεωρούμε ότι είναι χρήσιμες. Μία καλή επιλογή είναι το τετράτομο έργο του Καθηγητού της Βυζαντινής Μουσικής και Πρωτοψάλτου Δημητρίου Γαλάνη το οποίο περιέχει τα μαθήματα για όλα τα έτη σπουδών και είναι δυνατόν η διδασκαλία να γίνει μόνο από εκεί.

Ακόμα, υπάρχει το έργο Θεωρία και Πράξη της Εκκλησιαστικής Μουσικής του Διδάκτορος Μουσικολογίας Γεωργίου Κωνσταντίνου σε επτά τόμους η οποία εμπεριέχει και θεωρία αλλά και μαθήματα προς διδασκαλία για όλα τα έτη σε έκδοση από την Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους.

Φυσικά, η διδασκαλία μπορεί να γίνει εναλλακτικά και μέσα από τα ίδια τα κλασικά βιβλία της μουσικής τα οποία φυσικά μπορούν να χρησιμεύσουν και για το αναλόγιο τα οποία και θα απαριθμήσουμε παρακάτω.

Το πρώτο βιβλίο το οποίο καλείται κάποιος να προμηθευθεί ώστε να διδαχθεί αλλά και να ψάλει τους αναστάσιμους ύμνους του Εσπερινού του Σαββάτου και του Αναστάσιμου Όρθρου της Κυριακής, είναι το Αναστασιματάριο. Η κύρια επιλογή για Αναστασιματάριο είναι αυτό του Ιωάννου Πρωτοψάλτου το οποίο πλέον διδάσκεται και στις περισσότερες σχολές.

Το Αναστασιματάριο του Ιωάννου Πρωτοψάλτου ουσιαστικά είναι διασκευή του Αναστασιματαρίου του Πέτρου Λαμπαδαρίου ενώ υπάρχουν και μαθήματα όπως τα Καθίσματα του Όρθρου ή οι Αναβαθμοί των ήχων τα οποία δεν υπάρχουν στο δεύτερο. Όποιος ενδιαφέρεται, υπάρχει φυσικά και το Αναστασιματάριο του Πέτρου Λαμπαδαρίου από την έκδοση του Πέτρου Εφεσίου το οποίο προηγείται χρονικά και έχει αρχαϊκώτερες θέσεις.

Συνεχίζοντας, ο επόμενος σταθμός είναι η προμήθεια του Ειρμολογίου για το τρίτο έτος. Η προφανής επιλογή είναι και πάλι το Ειρμολόγιο του Ιωάννου Πρωτοψάλτου το οποίο συνιστά επίσης διασκευή του αντίστοιχου του Πέτρου Λαμπαδαρίου. Αντίστοιχα, όποιος θέλει να στραφεί στο Ειρμολόγιο του Πέτρου Λαμπαδαρίου, υπάρχει και η πρωτότυπη έκδοση του 1820 μαζί με το Ειρμολόγιο του Πέτρου Βυζαντίου από τον Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα.

 Παράλληλα με τη διδασκαλία του Ειρμολογίου γίνεται και η διδασκαλία από το Δοξαστάριο, δηλαδή το βιβλίο στο οποίο εμπεριέχονται τα Δοξαστικά και τα Ιδιόμελα των Εορτών του έτους. Εδώ υπάρχουν τρεις επιλογές με κύρια τη Μουσική Κυψέλη του Στεφάνου Λαμπαδαρίου η οποία ουσιαστικά συνιστά διασκευή του Δοξασταρίου του Πέτρου Λαμπαδαρίου ενώ έχει εμπλουτισθεί και με στιχηρά ιδιόμελα τα οποία δεν υπάρχουν στο δεύτερο. Σε παρόμοιο πλαίσιο κινείται και το δοξαστάριο του Παναγιώτου Κηλτζανίδου, επίσης διασκευή του Δοξασταρίου του Πέτρου και με την προσθήκη ιδιόμελων στιχηρών. Τέλος, όποιος θέλει μπορεί να στραφεί στο Δοξαστάριο του Πέτρου και την έκδοση του 1820.

Συνεχίζοντας την εκμάθηση της ψαλτικής και καθώς φθάνουμε στο τέταρτο και το πέμπτο έτος, τώρα υπάρχει η ανάγκη προμήθειας Μουσικής Συλλογής για τα διάφορα προχωρημένα μαθήματα τα οποία ψάλλονται στις ακολουθίες του Εσπερινού, του Όρθρου και της Θείας Λειτουργίας και αποτελούν την ύλη των δύο τελευταίων ετών. Εδώ οι επιλογές είναι βασικά τρεις· πρώτον, έχουμε τη Μουσική Συλλογή του Γεωργίου Πρωγάκη. Να σημειώσουμε εδώ ότι τα μαθήματα από τη συγκεκριμένη συλλογή ψάλλονται μέχρι και σήμερα στον Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό στην Κων/πολη. Άλλη καλή επιλογή είναι το Ταμείον Ανθολογίας του Θεοδώρου Φωκαέως. Τέλος, υπάρχει ένα μνημειώδες έργο, η Μουσική Πανδέκτη του Ιωάννου Λαμπαδαρίου το οποίο είναι υπερπλήρες ως προς τα μαθήματα όλων των παλαιών συνθετών.

Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι ο μαθητής προφανώς δεν χρειάζεται όλα αυτά τα βιβλία να τα αγοράσει εξαρχής. Θα πρέπει πάντως να έχει στον νού του ότι θα πρέπει να σκέπτεται την αγορά τους και να φροντίζει για την αντίστοιχη αποταμίευση ούτως ώστε όταν τα χρειαστεί να τα έχει διαθέσιμα και για το μάθημα και για το αναλόγιο.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η μη αναφορά σε πιο «μοντέρνες» εκδόσεις βιβλίων δεν έγινε επειδή τις θεωρούμε ακατάλληλες αλλά επειδή πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό κάποιος ο οποίος έρχεται πρώτα σε επαφή με τη Βυζαντινή Μουσική να γνωρίζει τα θεμέλια πάνω στα οποία και οι νεότεροι μουσουργοί έχουν κτίσει το οικοδόμημα της σύγχρονης Βυζαντινής Μουσικής.

Πέτρος Γαλάνης, Φιλόλογος – Ιεροψάλτης